Dit boekje neemt je mee op ontdekkingsreis. Terug in de geschiedenis van het waterbeheer in het Binnenveld. Mathilde Maijer heeft alles wat zij in archieven aantrof op een boeiende wijze bij elkaar geschreven. Er waren erg veel documenten en kaarten, dankzij eindeloze ruzies tussen de provincies en tussen de diverse buurschappen.
Het verhaal begint omstreeks 800 nC toen er in de Vallei een dik veenkussen lag. De waterafvoer van het zuidelijk deel van dit veen (nu Binnenveld) verliep via twee (oer)beken. De oostelijke (voorloper van de Kromme Eem) ontsprong ten noorden van Ede en de westelijke nabij Veenendaal (ter plekke van het Valleikanaal).
De oude kaarten in het boekje geven een goed beeld van het landschap in de Middeleeuwen: het landgebruik, het ontstaan van de woonkernen (Wageningen), het graven van watergangen (zoals de Dijkgraaf) en het aanleggen van polders. Door omleiden van beken werd irrigatie (bevloeiing) toegepast waardoor de weiden en hooilanden konden worden voorzien van voedingsstoffen en mineralen. De lezer wordt geprikkeld om mee te denken, bijvoorbeeld over de vraag waarom de Eemwal of de Zijdvang werden aangelegd.
In de 16de eeuw begon de grootschalige vervening van het Binnenveld. Voor de ontwatering en de afvoer van de turf werden de Bisschop Davidsgrift en de Schoonbekergrift gegraven. Er werd zo’n 6 m veen afgegraven en het gevolg was dat het water niet meer naar de Rijn maar naar Veenendaal stroomde, noordwaarts dus. Na het doorbreken van de Rijndijk stroomde het water tot aan Amersfoort. Het werd een hoogoplopende ruzie tussen Gelderland en Utrecht. Utrecht legde de Slaperdijk aan, om het Gelderse water weg te leiden.
In de 17de en 18de eeuw was er nog meer wateroverlast en ruzie. Er werden in het Binnenveld maatregelen genomen en afspraken gemaakt die op kaarten en in akten werden vastgelegd. Een kaart uit 1855 laat zien hoe hoog het water steeg in boerderijen na het doorbreken van de Rijndijk.
In de 20ste eeuw werd het voller en drukker in het Binnenveld: De A12 en het Valleikanaal werden aangelegd. Oude structuren werden steeds minder zichtbaar. De Kromme Eem werd vergraven tot Gelderse Wetering en daarna werd die weer deels vervangen door bijvoorbeeld de Munnikensloot en de Nieuwe Wetering.
In de 21ste eeuw blijkt er gelukkig weer sprake te zijn van een herstel en vernieuwing. In de nieuwe natuurgebieden (Binnenveldse Hooilanden en De Groene Grens) zijn weer uitgestrekte bloemrijke hooilanden te vinden.
De schrijfster wil graag haar belevenissen delen met de lezer. Dat blijkt uit allerlei rake opmerkingen en tips, zoals: “Leg dit boek eens weg, en stel je de gevolgen daarvan eens voor”. Het is aan de lezer om dat op te pakken. Je zou dan kunnen denken aan sociale consequenties van bijvoorbeeld een dijkdoorbraak of je kan denken aan de ecologische gevolgen van moderne ingrepen.
Om alles goed te kunnen vatten moet je zelf in het veld gaan kijken, heeft de schrijfster gedacht. Daarom is in het boekje een wandelroute en een fietsroute opgenomen die met tekst en veel foto’s goed worden toegelicht. Wilt U genieten van de vernieuwing? Loop dan eens de route door en langs de nieuwe natuurgebieden, de wensroute. U kunt kiezen om soms een eigen traject te volgen bijvoorbeeld langs de Werftweg, over de Eemwal, langs de Kromme Eem en dan via de uitkijktoren over het fietspad langs de Grift naar het zuiden. Geniet van alles: de historie, vogels en bloemen! Zo was het vroeger overal.
Maijer, M. (2021). Water in het Binnenveld. Wageningen. Uitgegeven in eigen beheer. Prijs: ca. € 25
Tekst: Dick van der Hoek
Fotos: Boek van Mathilde Maijer en 1855 uitsnede boven Gelders Archief GA 1960-221
